مهمترين و اساسي ترين نكاتي كه بايد در هنگام خريد غلات در نظر گرفته شود بيان نماييد.
هنگام خريد غلات، به نكات زير توجه كنيد:
1. طراوت و تازگي: مهمترين نكته در خريد غلات، تازگي محصول است. از مزرعه تا فروشگاه يا بازار، محصولات غلات ممكن است طي مسيري طولاني حمل شوند. بنابراين، مطمئن شويد كه تازهترين نوع موجود را انتخاب كرده ايد.
2. بستهبندي: بستهبندي مناسب و سالم براي حفظ تازگي و كيفيت غلات اهميت دارد. اطمينان حاصل كنيد كه بستهبندي محصول سالم، فاقد هرگونه پارگي و يا تغيير رنگ است.
3. نوع غله: بسته به نياز خود، نوع مورد نظر از غلات را انتخاب كنيد. انواع مختلفي از غلات وجود دارند، از جمله گندم، برنج، جو، ذرت و غيره. بررسي نوع، خواص و كاربردهاي مختلف هر نوع از غلات نيز ميتواند بهترين انتخاب را به شما بدهد.
4. بررسي كيفيت: بررسي كيفيت ظاهري غلات نيز مهم است. بهترين نوع غلات ظاهري درشت و سالم داشته و فاقد خار و خاشاك مي باشد.
غلات چيست و انواع دسته بندي غلات كدام مي باشد؟
غَلات گياهاني از خانواده گندميان هستند كه گياهان علفي تك لپهاي بوده و دانههاي ريز آنها، مصرف خوراكي دارد. غلات گياهاني يك ساله هستند، يعني چرخهٔ زندگي خود را در يك فصل زراعي به پايان ميرسانند.
گونههاي سردسيري غلات (گندم، جو و چاودار) در فصل پاييز و اوايل بهار كشت شده و در اواسط تا اواخر تابستان هم برداشت ميشوند. گونههاي گرمسيري غلات (برنج، ذرت، ذرت خوشهاي و ارزن) نيز با توجه به شرايط آب و هوايي در اواخر بهار يا اوايل تابستان كشت شده و اواخر تابستان يا اوايل پاييز هم برداشت ميشوند.
تاريخچه غلات از كي و كجا وارد سبد خريد انسان ها شده است؟
هزاران سال است كه اين گونه گياهان، در تأمين غذاي بشر نقش حياتي ايفا ميكنند. باستان شناسان جوامع ابتدايي توانستهاند از ويرانههاي قديمي مراكز سكونت انسان، دلايلي به دست آورند كه نشان ميدهد غلات در تمدنهاي اوليه بشري هم كشت ميشدهاند و براي مثال، گندم در سرزمين حاصلخيز ميانرودان به عمل ميآمده است. ميانرودان امروزه بخشهايي از تركيه، عراق، سوريه و ايران را تشكيل ميدهد. شواهد به دست آمده نشان ميدهد كه در ۱۶٫۰۰۰ تا ۱۰٫۰۰۰ سال قبل از ميلاد، انسان ما قبل تاريخ در اين ناحيه گندم توليد ميكرده است.
همچنين هر جا كه جامعهاي تشكيل شده، يكي از انواع غلات در پيدايش آن نقش داشتهاند. مثلاً برنج در تشكيل جوامع نخستين كشور چين و ذرت هم در تشكيل جوامع آفريقايي مؤثر بودهاند.
آيا امروزها هم سبد خريد غلات جايگاه ويژه در بين انسانها دارند؟
در بسياري از كشورهاي آسيايي و آفريقايي، بيش از ۸۰ درصد غذاي مردم از غلات تأمين ميگردد. سهم غلات در غذاي مردمان اروپايي ۴۵ تا ۵۵ درصد بوده و در ايالات متحده آمريكا تقريباً ۲۰ تا ۳۰ درصد ميباشد.
امروزه نزديك به ۷۰ درصد سطح زير كشت يك ميليارد هكتاري جهان را غلات اشغال نمودهاند. تقريباً نيمي از كل نيازهاي غذايي انسان به ويژه در آسيا به طور مستقيم از غلات تأمين ميگردد.
همچنين توليد غلات در مقايسه با ديگر فراوردههاي غذايي از جمله گوشت، تخم مرغ، شير و… بسيار بيشتر است. توليد سالانه غلات در جهان، بيش از يك ميليارد و هفتصد ميليون تن ميباشد. گندم، برنج و ذرت سه محصول مهم هستند كه هر كدام تقريباً يك چهارم توليد سالانه غلات را تشكيل ميدهند.
برنج، غذاي عمده و روزمره مردم نواحي گرم و مرطوب است. اين غله معمولاً در زمينهايي توليد ميشود كه بتوان آنها را در برخي فصول سال غرقاب يا گل- آب نمود. گندم به عنوان غلهاي سازگار، عمدتاً در زمينهاي چمن طبيعي و همچنين در مناطقي كه آب و هوا براي كشت ذرت مناسب نيست، به عمل ميآيد. گندم از غلاتي است كه در نواحي سرد هم كشت ميشود. اين غله در سراسر جهان در فصول مختلفي كشت ميشود، به طوريكه در هر ماه از سال، گندم در يكي از نقاط جهان در حال برداشت ميباشد. ذرت هم به عنوان يك گياه گرمسيري، در مناطقي كه رطوبت و حرارت كافي در فصل زراعت فراهم باشد، رشد مينمايد.
ارزش غدايي غلات و همه نكاتي كه بايد بدانيم
غلات منبع انرژي براي انسان هستند. در كشورهاي در حال توسعه، اين دسته مواد تمام رژيم غذايي را در بر ميگيرند. غلات حاوي هيدرات كربن، پروتئين، چربي، مواد معدني و انواع ويتامين هستند كه البته ضمن مراحل مختلف نگهداري و تهيه، ممكن است بخشي از مواد مغذي مذكور از بين برود.
دانه غلات كه كاريوپس يا گندمه نام دارد، منبع خوبي براي تغذيه انسان ميباشد. ميزان پروتئين برنج از گندم كمتر است. ميزان ويتامينهاي ضروري (از جمله تيامين) برنج صيقل داده شده هم از برنج قهوهاي كمتر ميباشد، چون سبوس خود داراي ويتامينهاي گوناگوني است كه در مرحلهٔ صيقل دهي از برنج جدا ميگردد.
البته به خاطر داشته باشيد كه با وجود همهٔ موادي كه ذكر شد، غلات غذاي كاملي بشمار نميآيند. مصرف اين مواد به تنهايي نميتواند يك رژيم غذايي متعادل و كامل محسوب گردد. ميزان پروتئين و در واقع اسيدهاي آمينه غلات و همچنين ويتامين موجود در آنها محدود است. براي اين كه يك فرد بالغ بتواند ۶۵ تا ۸۰ گرم پروتئين مورد نياز خود را تنها از طريق غلات تأمين كند، بايد مقدار بسيار زيادي از اين دسته مواد بخورد كه در عوض، به دليل اين كه غلات حاوي هيدرات كربن هستند، فرد ممكن است چاق شود. بسياري از پروتئينهاي گياهي به همين دليل كه اسيدهاي آمينه كافي ندارند نميتوانند به تنهايي در رژيم غذايي افراد مورد استفاده قرار گيرند، بلكه در كنار آنها بايد از پروتئينهاي حيواني و سبزيجات و حبوبات هم استفاده نمود. البته پروتئينهاي حيواني كه از انواع حيوانات تأمين ميشوند، خود متكي بر منابع گياهي و از جمله غلات هستند. چون اغلب از انواع گياهان و غلات، به عنوان خوراك دام استفاده ميشود.
امروزه مهندسين ژنتيك سعي ميكنند تا با اصلاح نباتات، غلاتي با پروتئينهايي كه اسيدهاي آمينهٔ ضروري بيشتري داشته باشند، توليد نمايند. مقدار دو اسيد آمينه ضروري به نامهاي ليسين و ايزولوسين در غلات كم است و تمام متخصصين اصلاح نباتات تلاش ميكنند غلاتي كه ميزان بيشتري از اين دو نوع اسيد آمينه داشته باشند را توليد نمايند.
غلات بيشترين شكل انرژي خود را به صورت نشاسته عرضه ميكنند. استفاده از دانه كامل غلات، منبع خوبي براي فيبر گياهي و اسيدهاي چرب ضروري ميباشد. از برنج به صورت پخته يا آرد برنج استفاده ميشود. معمولاً غلات را براي استفاده تبديل به آرد ميكنند. گندم يكي از اين غلات است كه بيشتر آرد آن به كار ميرود. از انواع غلات آرد شده در تهيهٔ نان، پاستا، دسر، پيراشكي، كلوچه و… استفاده ميكنند. البته آرد را گاهي از سيب زميني، شاه بلوط، حبوبات و… هم تهيه ميكنند.
مناسبترين آب و هوا براي رشد غلات چه آب و هوايي ميباشد؟
عوامل مختلف آب و هوايي قادرند طرز رشد، ميزان عملكرد و همچنين كيفيت محصول را تحت تأثير قرار دهند؛ بنابراين توليد اقتصادي هر نوع غله در هر ناحيه، كاملاً تابع شرايط آب و هوايي ميباشد. گندم، جو و چاودار كه به دليل كوچك بودن بوتهشان، غلات كوچك نام ميگيرند، به بارندگي ساليانه ۳۰۰ تا ۱۳۰۰ ميليمتر نياز دارند و به صورت ديم هم كشت ميشوند.
برنج به حرارت و بارندگي كافي (يا آبياري كافي) نياز دارد. معمولاً برنج در نواحي كه سالانه نزديك به ۱۰۰۰ ميليمتر يا بيشتر بارندگي دارند كشت ميشود. ذرت هم با اين كه يك گياه گرمسيري است در آب و هوا و ارتفاعات مختلف از نواحي پست تا ارتفاع ۳۰۰۰ متري از سطح دريا كشت ميگردد.
جو از همهٔ غلات مقاوم تر است و ميتوان آن را حتي در كشور سيبري هم كاشت. گندم از همهٔ غلات رايج تر است. معمولاً گياهان سردسيري را در نواحي گرمسيري، البته در نواحي بلند و خنك كوهستاني ميكارند كه در اين صورت، كشاورزان ميتوانند به دليل شرايط مساعد و خنكي كوهستانهاي نواحي گرمسير، هر ساله چند بار غلات بكارند.
غلات گرمسيري را در نواحي پست گرمسيري كه آب و هواي معتدلي دارند ميكارند و همچنين ميتوان اين غلات را در نواحي معتدل، البته در فصلهايي كه سرما و يخبندان نباشد كشت نمود. معمولاً اين دسته انواع بهاره و زمستاني دارند.
از ساختمات غلات چي ميدانيد؟ غلات از چه اجزايي تشكيل شده است؟
دانه غلات، ميوه خشكي است كه اصطلاحاً به آن گندمه و به زبان عاميانه دانه يا غله ميگويند. اين دانه داراي چندين لايه خارجي بوده كه خارجيترين لايه را پريكارپ مينامند و همچنين دو قسمت به نامهاي آندوسپرم و گياهك دارد. غشاي تخمدان، پوست دانه و لايه آلورون كه در مجموع سبوس را تشكيل ميدهند، در مرحلهٔ تهيه آرد از غلات جدا ميشوند. حتي گاهي گياهك را هم از دانه جدا نموده و با سبوس مخلوط مينمايند. سبوسي كه گياهك داشته باشد، پروتئين بيشتري نسبت به آندوسپرم نشاستهاي دارد. چون پروتئين گياهك از هر قسمت ديگري در دانه بيشتر است. آردي كه در تهيهٔ آن از تمام قسمتهاي دانه غلات استفاده نموده باشند نسبت به آرد سفيد، كه براي تهيه آن سبوس و گياهك را جدا نمودهاند داراي مواد مغذي بيشتري ميباشد.
مراحل رشد غلات و فراينده روشد غلات؟
دوره رشد غلات شامل مراحل جوانه زني، پنجه زني، تشكيل روزت، ساقه رفتن، تشكيل گل و تشكيل ميوه است كه هر كدام از اين مراحل را به اختصار در اينجا توضيح ميدهيم:
جوانه زني: اين مرحله با نفوذ ريشه در پوست دانه و غشاي تخمدان آغاز ميشود. ريشهٔ اوليه چندان پر پشت نيست، اما ريشههاي ثانويه كه شامل ريشههاي نا بجا هم ميشود، در مراحل اوليه رشد به وجود خواهند آمد كه اين ريشههاي ثانويه قوي تر بوده و قدرت كافي براي نگه داشتن گياه در خاك را دارند.
پنجه زني: پس از آن كه اولين برگهاي گياه سطح خاك را شكافت و ساقه اصلي شروع به رشد نمود، مرحله پنجه زني آغاز ميگردد؛ يعني جوانههاي موجود در محل اتصال برگهاي پاييني به ساقه، فعال شده و شروع به رشد ميكنند.
تشكيل روزت: برگهاي گياه در فاصلهٔ دو مرحله پنجه زني و ساقه رفتن رشد نموده و بلند ميشوند و مجموعهاي برگ را در ابتداي ساقه ايجاد ميكنند. اين مرحله را تشكيل روزت مينامند.
ساقه رفتن: در اين مرحله ساقه طويل ميشود. در اوايل اين مرحله، گل آذين هم تشكيل ميشود. تشكيل گل آذين: در اين مرحله گل آذين بوته از داخل غلاف خارج ميشود. گل كردن غلات معمولاً زماني كه گل آذين داخل غلاف است يا بلافاصله پس از تشكيل گل آذين صورت ميگيرد. گلهاي گياهان خانواده گرامينه، به صورت گروهي به وجود ميآيند. منظور از گل آذين، آرايش گل يا طرز قرار گرفتن گل روي ساقه است. مجموع چند گلچه كه روي محور گل آذين است را سنبلچه ميگويند.
ميوه: زماني كه ميوه ميرسد، غشاي تخمدان نازك شده و به پوست دانه ميچسبد. اين گونه ميوهها را گندمه گويند، مثل دانه گندم، ذرت و چاودار. دانه بعضي غلات حتي پس از برداشت هم داخل غلاف باقي ميماند، مثل برنج و جو.
برداشت محصولات غلات از كي آغاز مي شود؟
برداشت غلات بايد به موقع صورت گيرد. برداشت زودتر يا ديرتر از موقع محصول، موجب كاسته شدن كيفيت آن ميشود. تأخير دربرداشت غلات دانه ريز، سبب ريزش دانه، خوابيدگي يا شكستن بوتهها در كشتزار و بالاخره كاهش ميزان ماده خشك ميگردد. برداشت زود هنگام محصول هم موجب پايين آمدن كيفيت غلات ميگردد.
وزن دانهها تا زمان رسيدن دانه افزايش مييابد، ولي پس از آن رو به كاهش ميگذارد. همچنين دانههاي نارسي كه زود هنگام برداشت ميشوند، چه در كشتزار و چه در انبار بيشتر در معرض آسيبهاي ناشي از گرما و آفات از جمله كپك زدگي قرار ميگيرند. زمان مناسب براي برداشت دانه، هنگامي است كه آندوسپرم دانههاي غلات سفت شده و ميزان رطوبت آن هم به ۱۸ درصد رسيده باشد.
در كشورهاي توسعه يافته براي دروي محصول تنها از وسايل مكانيكي همچون كمباين استفاده ميشود. اما در كشورهاي در حال توسعه از روشهاي گوناگوني همچون استفاده از داس براي برداشت محصول استفاده مينمايند.